Վերլուծություններ

2024 թ. սեպտեմբերի 3-ին «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության ներկայացուցիչ Օմեր Չելիքը հայտարարեց, որ Թուրքիան դիմել է BRICS+-ին անդամակցելու հայտով։

2024 թ. հունիսի սկզբին ամերիկյան հեղինակավոր The Wall Street Journal հանդեսը հրապարակել է մի նյութ, որում, վկայակոչելով փորձագետների հաշվարկները, նախազգուշացրել է մոլորակի վրա, այսպես կոչված, «ժողովրդագրական ձմռան» գալու մասին։

2020 թ. կնքված զինադադարից հետո, ինչով ավարտվեց Արցախյան երկրորդ պատերազմը մի կողմից՝ Ադրբեջանի, և մյուս կողմից՝ դե-ֆակտո Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) Հանրապետության ու Հայաստանի միջև, ՀՀ ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը` համագործակցելով տեղական հաստատությունների, ինչպես նաև սփյուռքի նախաձեռնությունների հետ, հանդես է եկել լրացուցիչ հետազոտություններ իրականացնելու առաջարկով` անվտանգության քաղաքականությունը բարելավելու, զսպման մոդելներ և Հայաստանի ազգային ռազմավարական նպատակների նկատմամբ դոկտրինալ մոտեցումներ մշակելու նպատակով:

Մարտի 31-ին Թուրքիայում տեղի ունեցան ՏԻՄ ընտրությունները։ Ինչպես և սպասվում էր, իշխող կուսակցության և ընդդիմության գլխավոր պայքարն ընթացավ Ստամբուլի, Անկարայի և Իզմիրի քաղաքապետների պաշտոնների համար, որտեղ այն ավարտվեց ընդդիմության հաղթանակով։

Հայաստանի անկախացումից ի վեր Ֆրանսիայի Հանրապետության (ՖՀ) հետ ձևավորվել են ջերմ և բարեկամական հարաբերություններ։ Վերջին շրջանում դրանք ձեռք են բերում նաև որոշակիորեն ռազմավարական բնույթ։ Ֆրանսիան՝ որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկիր, կարևոր դերակատարություն է ունեցել Արցախյան հիմնահարցում։ Ներկայումս այդ դերակատարությունը շարունակվում է հայ–ադրբեջանական հարաբերություններում։ Փարիզը ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը և քրեականացրել դրա ժխտումը։ Ֆրանսիայի կողմից ձևավորվող անվտանգային համակարգերում ՀՀ-ն այս պահին մեծ հեռանկարներ չունի, սակայն կարող է երկկողմ և բազմակողմ ձևաչափերով զարգացնել հարաբերությունները դրանցում ընդգրկվող բարեկամ պետությունների հետ։

Հոդվածը վերաբերում է Ռուսաստանում գործող ադրբեջանական համայնքային գլխավոր կազմակերպություններին և դրանց գործունեության ուղղություններին, համանքի գործող անձանց՝ ՌԴ քաղաքական և տնտեսական շրջանակների ներկայացուցիչների հետ ունեցած նրանց կապերին ու դրանցից ածանցված այլ հարցերին:

Միևնույն ժամանակ, անդրադառնում ենք Ադրբեջանի համար լոբբիստական գործունեություն իրականացնող այլ դերակատարներին ու հնարավոր զարգացումներին։

Խորհրդային Միության վերջին տարիներին ԱդրԽՍՀ-ում նոր թափ է ստացել հայերին երկրի տարածքից արտաքսելու քաղաքականությունը։ Օգտվելով կենտրոնական իշխանությունների թուլությունից, իսկ հաճախ էլ` ուղղակիորեն համագործակցելով Մոսկվայի հետ, ադրբեջանցիները 1988–1990 թթ. կազմակերպել են հայերի ջարդեր ԱդրԽՍՀ տարբեր բնակավայրերում՝ Սումգայիթում, Բաքվում, Կիրովաբադում եւ հայաշատ այլ շրջաններում։ Հարյուր հազարավոր հայեր ստիպված են եղել լքել իրենց հայրենիքը եւ ապաստան գտնել աշխարհի տարբեր անկյուններում։ Նրանք կորցրել են իրենց տները, գույքը, իսկ շատերը՝ նաեւ կյանքը։ Երբեմնի հայաշատ տարածաշրջանը հայաթափվեց, եւ իբրեւ հայկական աշխարհի կենդանի մաս մնաց միայն Արցախը, որին էլ առջեւում սպասում էին մեծ փորձություններ:

Հոդվածը շարունակում է միջուկային զենքին նվիրված ուսումնասիրությունների շարքը։ Երկրորդ մասում դիտարկվում է Հայկական ԽՍՀ-ում 80-ականների վերջին տակտիկական միջուկային զենքի առկայության, մեզանում մինչ օրս չլուսաբանված հարցը։ Սահմանվում են «1994 թ. Մեծ սակարկություն» և ԽՍՀՄ միջուկային ժառանգության հետ կապված միութենական հանրապետությունների «փոխանակման ռազմավարություններ» հասկացությունները: Դիտարկվում է ՌԽՖՍՀ/ՌԴ «փոխանակման ռազմավարության» օրինակը։

Հաշվի առնելով վրաց-թուրքական ներկայիս սերտ հարաբերությունները, հոդվածում կանդրադառնանք թե ինչպիսի քաղաքականություն է վերջին տարիներին իրականացնում Թուրքիան Աբխազիայի և Աջարիայի ուղղությամբ, ինչպես նաև՝ մեսխեթցի թուրքերի հետ կապված հարցերում։

Հոդվածում ուսումնասիրվում է Հարավային Կովկասի տեղը միջազգային հարաբերությունների համակարգում նախկին (մինչև 2020թ.) ՌԴ–Արևմուտք շահերի հարաբերակցության և դրանց ներկայիս առճակատման լույսի ներքո: Հեղինակը ներկայացնում է ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հարավային Կովկասի ուժային կենտրոնների հարաբերությունների պատմության համառոտ վերլուծությունը, ինչպես նաև ընդգծում է առանցքային խնդիրները, որոնք կարող են առաջանալ ժամանակակից աշխարհաքաղաքականության համատեքստում հարավկովկասյան տարածաշրջանի դիրքի վերանայման գործընթացում։

Վերջին տարիներին Արևմուտք–Ռուսաստանի Դաշնություն հակամարտության խորացումը դրսևորվում է նաև այդ հակամարտության աշխարհագրության մեծացմամբ։ Մասնավորապես` 2022 թ. ռուս-ուկրաինական պատերազմի սկսելուց հետո հետզհետե ավելի է մեծանում նաև նշված հակամարտությունում Հարավային Կովկասի ներառման հավանականությունը։ Սույն խնդիրը և հավանական զարգացումները, այդ թվում՝ ՀՀ շահերին սպառնացող հնարավոր վտանգները հասկանալու տեսանկյունից փորձ է արվել դիտարկել տարածաշրջանում հետաքրքրություններ և շահեր ունեցող բոլոր արտաքին դերակատարների քայլերը և այդ դերակատարների միջև հարաբերությունների հնարավոր ազդեցությունը տարածաշրջանի վրա։

Հոդվածում անդրադարձ է կատարվում «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» մեգանախաձեռնության շրջանակում Մեծ Մերձավոր Արևելքում Չինաստանի տնտեսական, ներդրումային, տրանսպորտային-հաղորդակցական, էներգետիկ ակտիվության հարցերին։ Ներկայացվում են տարածաշրջանում Պեկինի արտաքին քաղաքականության ճարտարապետության հիմնական առանձնահատկություններն ու ընթացիկ միտումները։ Ուսումնասիրվում են նաև «Նոր մետաքսի ճանապարհ» նախագծում Հարավային Կովկասի երկրներին վերաբերող հիմնահարցերը։

Թուրքիայի հայությունն իրենից ներկայացնում է բազմաշերտ հանրույթ՝ ընդգրկելով հայ առաքելականներին, կաթողիկեներին, ավետարանականներին, մահմեդականացված և ծպտյալ հայերի սերունդներին, համշենահայերին, ինչպես նաև՝ ՀՀ-ից Թուրքիա մեկնած աշխատանքային գաղթականներին։ Չնայած ներկա բարդ իրողություններին ու վտանգավոր միտումներին, Թուրքիայի հայերը, լինելով դարավոր համայնք, ինչպես նաև բնիկ ժողովուրդ այդ երկրում, շարունակում են պահպանել իրենց ինքնությունը և ներուժը՝ գիտամշակութային, քաղաքական, տնտեսական և այլ ոլորտներում։

Հոդվածում անդրադառնում ենք թուրքական եվրասիական գաղափարախոսության ծագմանը, հիմքերին, շրջանառվող հայեցակարգերին։ Անդրադարձ է կատարվել նաև Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության մեջ «եվրասիականության» դրսևորումներին։ Նույն համատեքստում ներկայացված են ռուսական եվրասիականության «դասական» և ժամանակակից մոտեցումները, ինչպես նաև գաղափարախոսության ազդեցության որոշ դրսևորումները ՌԴ արտաքին քաղաքականության վրա։

2022 թ. դեկտեմբերի 17-ին Բուխարեստում կայացավ Հունգարիայի, Ռումինիայի, Վրաստանի, Ադրբեջանի և ԵՄ ղեկավարների հանդիպում` նվիրված «Կանաչ էներգետիկայի (Green Energy) զարգացման և տեղափոխման գործում ռազմավարական համագործակցությանը» ։