Ի. Ալիևը և Ռ. Էրդողանը խորացնում են դաշինքը Պակիստանի հետ
ԱՌՎԱԿ կենտրոնի մեկնաբանությունը, 12.04.2025 թ.(1)
Ադրբեջանական և պակիստանյան ԶԼՄ-ների տեղեկությունների համաձայն՝ Ադրբեջանի նախագահ Ի. Ալիևն այս ամիս պաշտոնական այցով կմեկնի Պակիստան։ Պակիստանի Business Recorder անգլալեզու պարբերականի տվյալներով՝ այցի ընթացքում երկու երկրների միջև կստորագրվեն կապի, էներգետիկայի և պաշտպանության ոլորտներին վերաբերող ռազմավարական բնույթի մի շարք համաձայնագրեր։ Մասնավորապես, խոսքը հիմնականում վերաբերում է Ադրբեջանի կողմից Պակիստանին երկու վարկային փաթեթների հատկացմանը՝ Սուկկուր–Հայդարաբադ (M-6) և Հայդարաբադ–Կարաչի (M-9) մայրուղիների կառուցման համար։ Ընդհանուր առմամբ 2 մլրդ դոլար գնահատվող վարկային պայմանագիրը կստորագրվի Ի. Ալիևի ներկայությամբ։ Բացի այդ, հնարավոր է, որ նրա մասնակցությամբ պայմանագիր կնքվի նաև Ադրբեջանին պակիստանյան JF-17 Block 3 կործանիչների մատակարարման համար։ Ենթադրվում է, որ կողմերն ամենաբարձր մակարդակով կքննարկեն տրանսպորտի, էներգետիկայի, արդյունաբերական զարգացման և պաշտպանական արդյունաբերության ոլորտներում համագործակցության խորացման հարցեր։
Ադրբեջան–Պակիստան ռազմավարական հարաբերությունների խորացումը Թուրքիա–Պակիստան ավելի մեծ դաշինքի ստեղծման տրամաբանությունից բխող կանխատեսելի միտում էր, ինչն իր հերթին ձևավորվել էր ասիական տարածաշրջանում գլոբալ փոփոխությունների ազդեցության ներքո։ Իսլամաբադի՝ Անկարայի հետ դաշինք կնքելու ցանկությունը բացատրվում է Պակիստանի կողմից իր ավանդական դաշնակիցների նախկին աջակցության կորստով: Վերջին տասնամյակի ընթացքում Պակիստանը դուրս է մնացել ԱՄՆ-ի ուշադրությունից, որը ժամանակին կայուն կերպով պահպանում էր զգալի հանքային պաշարներ կամ արդյունաբերական բազա չունեցող իսլամական երկրի ֆինանսատնտեսական հավասարակշռությունը: Դ. Թրամփի իշխանության վերադառնալուց հետո ԱՄՆ-ի՝ Պակիստանի ֆինանսատնտեսական խնդիրներից դուրսգալու միտումն էլ ավելի կուժեղանա՝ հաշվի առնելով, որ Վաշինգտոնի նոր վարչակազմը մտադիր է վերանայել նույնիսկ իր ամենամերձավոր դաշնակիցներին ցուցաբերվող աջակցության չափը։ Մյուս կողմից, Չինաստանի հետաքրքրությունը Պակիստանի ֆինանսատնտեսական կայունության և Հարավային Ասիայում նրա ռազմական ու քաղաքական դերի նկատմամբ նույնպես նվազել է։ Հնդկաստանա-չինական հարաբերությունների կարգավորման դիտարկվող գործընթացը նպաստել է Պեկինի հետաքրքրության նկատելի նվազմանն Իսլամաբադի՝ որպես բնական դաշնակցի, նկատմամբ, որը զսպում է Նյու Դելիի ռազմական և քաղաքական կշիռը։ Ներկայիս աշխարհաքաղաքական իրողություններում Պակիստանը մշտապես բախվում է մարտահրավերների՝ սպառազինությունների մրցավազքում անհրաժեշտ հուսալի աջակցության բացակայության և Հնդկաստանի հետ քաղաքական ու տնտեսական մրցակցության պատճառով: Վերջին տարիներին Հնդկաստանի տնտեսության բեկումնային զարգացումը Նյու Դելիին ճնշող առավելություն է տվել բարձր տեխնոլոգիաների, պաշտպանական արդյունաբերության, բանակային շինարարության և Իսլամաբադի հետ լայնածավալ հակամարտության դեպքում դիմադրողականության ընդհանուր պաշարի ամրապնդման ոլորտներում: Այսօր Պակիստանը բոլոր առումներով զիջում է Հնդկաստանին, իսկ ծայրահեղ թույլ տնտեսությունը՝ զուգորդված երկրում տարեցտարի վատթարացող սոցիալական վիճակի հետ, հանգեցնում է Պակիստանի քաղաքական համակարգի մշտական ապակայունացմանն ու խաթարմանը։ Նման պայմաններում երկիրն ստիպված է որոնել նոր գործընկերներ և ռազմավարական դաշնակիցներ՝ Հնդկաստանի հետ աշխարհաքաղաքական մրցակցության մեջ ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու համար։ Թուրք-ադրբեջանական երկյակի հետ դաշինքը, եթե ոչ ամբողջովին, ապա զգալի չափով կարող է փոխհատուցել Իսլամաբադի կողմից ԱՄՆ-ի և ՉԺՀ-ի նախկին ուշադրության և աջակցության կորուստը: Ավելին, Անկարան և Բաքուն մեծ ազդեցություն ունեն տարածաշրջանում, ինչը կարող է բարդացնել Նյու Դելիի ծրագրերը՝ կառուցելու «Հյուսիս–Հարավ» համաշխարհային առևտրային և լոգիստիկ երթուղին, որը շրջանցում է Պակիստանը և նրա հաղորդակցությունները:
Ինչ վերաբերում է Պակիստանի հետ սերտ մերձեցման հարցում Թուրքիայի հետաքրքրությանը, ապա այն հիմնականում բխում է Կենտրոնական Ասիայի թյուրքական հանրապետություններում նրա ծավալապաշտական քաղաքականության համար հուսալի թիկունք ապահովելու և երկարաժամկետ հեռանկարում Անկարայի համար Իսլամաբադի՝ ՆԱՏՕ-ի ուղղությամբ փակ ռազմական տեխնոլոգիաներին հասանելիություն ստանալու ակնկալիքից: Կարելի է ենթադրել, որ խոսքը հիմնականում Պակիստանի միջուկային տեխնոլոգիաների և զինանոցի մասին է, որոնց «հասանելիությունն» այս կամ այն չափով կարող է նպաստել Թուրքիայի՝ Եվրասիայում իր աշխարհաքաղաքական կշիռը մեծացնելու հավակնություններին։ Թուրքիայի համար «միջուկային տերության» կարգավիճակը ֆորմալ առումով անհասանելի է, բայց, դատելով այդ երկրում տիրող տրամադրություններից, Անկարան դեմ չէր լինի այդ ոլորտում աշխատել Պակիստանի հետ, ինչը նման է ԱՄՆ–Իսրայել համագործակցության տրամաբանությանը, որի արդյունքում Իսրայելը տասնամյակներ առաջ միջուկային զինանոց ձեռք բերեց՝ առանց հրեական պետության կողմից միջուկային կարգավիճակ ստանալու հայտի: Այս լույսի ներքո առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում Թուրքիայի միջին և մեծ հեռահարության բալիստիկ հրթիռների մշակման լայնածավալ ծրագիրը, քանի որ այն Անկարայի համար հազիվ թե իմաստ ունենար առանց դրանց վրա բարձր հզորության մարտագլխիկներ տեղադրելու հեռանկարի: Պակիստանն ինքն այդպիսի հրթիռների կամ դրանց ստեղծման առաջադեմ տեխնոլոգիաներ չունի, իսկ նրա միջուկային զինանոցը գրեթե ամբողջությամբ բաղկացած է օդային տեղակայման մարտավարական մարտագլխիկներից: Տրամաբանական է ենթադրել, որ պաշտպանական համագործակցության ոլորտում Թուրքիայի և Պակիստանի ռազմավարական մերձեցումը կարող է ենթադրել համագործակցություն՝ առնվազն համատեղ «միջուկային հովանոցի» ստեղծման և զարգացման ուղղությամբ։
Ըստ երևույթին, Ադրբեջանի հարաճուն ակտիվությունը պակիստանյան ուղու վրա անհրաժեշտ է դիտարկել թուրք-պակիստանյան դաշինքի ամրապնդման համատեքստում։ Բաքուն կրկնօրինակում և աջակցում է իր ավագ գործընկերոջ քաղաքականությունը՝ հիմնականում Իսլամաբադին հատկացնելով ֆինանսական և տնտեսական օգնություն, ինչը տնտեսական անկումից տառապող Թուրքիան վերջին տարիներին չի կարողացել տրամադրել։ Ենթակառուցվածքային նախագծերի, կասպյան նավթի մատակարարումների և ադրբեջանական բանակի համար պակիստանյան մարտական ինքնաթիռների գնման վարկերը, որոնք աշխարհում ամենաառաջադեմն ու ամենաորակյալը չեն, կարող են նկատելի շարժ չբերել Պակիստանի լճացած տնտեսությանը, բայց դրանք կապահովեն պակիստանյան վերնախավերի և հասարակության համակրանքի աճը թուրք-ադրբեջանական երկյակի նկատմամբ և հող կպատրաստեն հետագա համագործակցության ավելի «համարձակ» ձևերի համար, օրինակ, ինչպես վերը նշվեց, ռազմական միջուկային տեխնոլոգիաների ոլորտում:
Եռակողմ հարաբերությունների հետագա խորացման համար կան բոլոր նախադրյալները։ Ադրբեջանա-պակիստանյան հարաբերություններն իրենք իսկ հիմնված են վերջին տասնամյակների ամուր հիմքի վրա։ Պակիստանը մինչ օրս մնում է ՄԱԿ-ի անդամ միակ պետությունը, որը չի ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության անկախությունն ու ինքնիշխանությունը։ Իսլամաբադը Ղարաբաղյան հիմնախնդրի լուծման հարցում անցյալ դարի 90-ականների սկզբից ի վեր միջազգային ատյաններում հետևողականորեն հանդես է գալիս բացառապես Բաքվի դիրքերից։ 2020 թ․, ինչպես կարելի է դատել բաց աղբյուրներից, պակիստանյան բանակի հատուկ ջոկատայիններն անմիջականորեն մասնակցել են Արցախի Հանրապետության դեմ Ադրբեջանի սանձազերծած լայնածավալ ագրեսիային։ Այս իրողությունները կողմերի համար ամուր հիմքեր են դրել՝ հարաբերությունների ավելի բարձր մակարդակի հասնելու համար։ Այս առումով, Ի. Ալիևի այցը միանգամայն տրամաբանական է և անակնկալի որևէ տարր չի պարունակում, ինչպես որ, ի դեպ, Ռ. Թ. Էրդողանի նմանատիպ այցն Իսլամաբադ 12.02.2025 թ.։ Ավելի շուտ, երկու այցերն էլ արձանագրում են Եվրասիայում նոր դաշինքի ստեղծման երկարամյա գործընթացները, ինչի նպատակն է ոչ հեռու ապագայում մրցակցել ավանդական աշխարհաքաղաքական ուժային կենտրոնների և դերակատարների հետ։
(1) Նյութի բնօրինակը (ռուս.) հրապարակվել է մեր կայքէջում 09.04.2025 թ.:
