ԱՌՎԱԿ կենտրոնի մեկնաբանությունը, 04.12.2024 թ.(1)
Սիրիայի շուրջ ընթացող գործընթացներում նոր տարր է հայտնվել։ Հալեպի փաստացի անկումից հետո գլխավոր իրադարձությունը դարձավ լուրն առ այն, որ Բ. Ասադը պատրաստ է բանակցել Ռ. Էրդողանի հետ։ Բանն այն է, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում հենց Թուրքիայի նախագահն էր փորձում իր սիրիացի գործընկերոջը հակել դեպի ՍԱՀ-ի ճակատագրի մասին երկխոսություն, մինչդեռ Բ. Ասադը խուսափում էր նրա հետ կապ հաստատելուց:
Ըստ արաբական աղբյուրների՝ այդ ժամանակ Սիրիայի նախագահը նախապայմաններ էր դրել երկխոսության համար՝ Անկարայի կողմից իր կանոնավոր զորքերի ամբողջական դուրսբերում հյուսիսային սիրիական տարածքներից, թուրքական հատուկ ծառայության՝ MIT-ի հետ փոխկապակցված ջիհադիստական խմբավորումների և «Ազատ սիրիական բանակի» (ԱՍԲ) զինաթափում, ինչպես նաև ՍԱՀ-ի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության անվերապահ ճանաչում։
Թուրքիան, չհամաձայնվելով նշված նախապայմանների փաթեթի հետ, իր հերթին Դամասկոսին է ներկայացրել իր պահանջների ցանկը։ Դրանցից գլխավորները հետևյալներն էին՝ Բ. Ասադի կողմից սիրիացի քրդերի աջակցության դադարեցումը, անվտանգության և սոցիալական երաշխիքների ապահովումը Թուրքիայից մոտ 3 միլիոն սիրիացի փախստականների հայրենադարձության համար, ՍԱՀ-ում թուրքամետ մարտիկների լիակատար համաներումը և արաբական հանրապետության ամբողջ տարածքում ազատ ընտրությունների կազմակերպումը։
Ակնկալվում է, որ եթե երկրների միջև ուղղակի երկխոսությունը սկսվի հիմա՝ հաշվի առնելով ներկայիս իրավիճակը «հողի վրա», ապա Թուրքիայի բանակցային դիրքերը շատ ավելի ուժեղ կլինեն։ Սիրիայի իշխանություններին այժմ խիստ անհրաժեշտ է կանգնեցնել «ապստամբների» առաջխաղացումը Հալեպից հարավ ընկած ուղղությամբ, և, հետևաբար, նրանք դժվար թե շարունակեն պնդել նախապայմանների վրա։
Դամասկոսը հայտնվել է խաղաղություն խնդրողի դերում, ինչը նշանակում է, որ Անկարան կարող է ընդլայնել իր պահանջների ցանկը ՍԱՀ-ի հանդեպ։
Կարելի է ենթադրել, որ Մոսկվայում Վ. Պուտինի հետ արտահերթ հանդիպման ընթացքում Բ. Ասադին խորհուրդ է տրվել լսել Անկարայի առաջարկները և հրաժարվել «առավելապաշտական պահանջներից»։ Եվ այս տրամաբանության ներքո հավանական է, որ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Հ. Ֆիդանի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ Ս. Լավրովը խնդրել է Անկարային ընդառաջ գնալ Բ. Ասադին և սահմանափակել Դամասկոսի վրա ավելորդ ճնշումը։ Ներկայիս փուլում, ակնհայտ է, որ Մոսկվան չի կարող առաջարկել իր դաշնակից ՍԱՀ-ին որևէ ավելի էական բան՝ հաշվի առնելով Ուկրաինայում ստեղծված բարդ իրավիճակը։
Վերոնշյալ համատեքստում Իրանի գործերը նույնպես այնքան էլ լավ չեն, որի խնդիրները Լիբանանում և ամբողջ երկրի շուրջը ստիպում են Թեհրանին կառուցողական մթնոլորտ ձևավորել սպասվող թուրք-սիրիական բանակցությունների համար։ Հենց այս նպատակով ԻԻՀ արտաքին գործերի նախարար Ա. Արաղչին իրականացնում է «քաղաքային դիվանագիտություն» Անկարայի և Դամասկոսի միջև։ Իրանին, որը ստանձնեց միջնորդի դեր, կարևոր է պահպանել Սիրիայի իրավիճակը առնվազն ներկա կազմով, քանի որ այս փուլում Բ. Ասադի ռեժիմի համար գոյութենական վտանգ են ստեղծում ոչ միայն Հալեպը գրաված ջիհադիստական ուժերը, այլև Սիրիայի նախագահի ռազմական-քաղաքական շրջապատում սկսված խռովությունները, որոնց մասին կարող է վկայել Դամասկոսում կառավարության ուժերի միջև վերջին փոխհրաձգության դեպքը:
Քաղաքական-դիվանագիտական միջոցներով իրավիճակի կարգավորմանը զուգահեռ, Մոսկվան և Թեհրանը պատրաստակամություն են հայտնել Դամասկոսին ցուցաբերել ռազմական օժանդակություն։ Այնուամենայնիվ, գոնե առաջիկայում, այն հազիվ թե բավարար լինի հաջող ռազմական գործողությունների և իրավիճակի որակական վերափոխմանը բացառապես ռազմական միջոցներով։
Ստեղծված իրավիճակը հետաքրքիր է նաև այն առումով, որ Անկարան, ակնհայտորեն վերահսկելով Իսրայելի և ԱՄՆ-ի հետ կապ ունեցող հակաասադական ուժերի գործողությունները, բանակցությունները Ասադի հետ կվարի արդեն ինքնուրույն՝ առանց Վաշինգտոնի և Թել Ավիվի հետ խորհրդակցելու։ Չի բացառվում, որ Էրդողանը սկզբնապես զգուշությամբ էր վերաբերվում Սիրիայում իրավիճակը ապակայունացնելու ծրագրերին, քանի որ նման գործողությունների հետևանքները դեռևս ամբողջությամբ ակնհայտ չեն Թուրքիայի համար։ Սակայն, մյուս կողմից, նույնիսկ ստիպված լինելով մասնակցել այս ռազմարշավին, Թուրքիան ստանում է հաջողության հասնելու հնարավորություն ոչ միայն Սիրիայի հարցում, այլև, փաստորեն, իր ողջ մերձավորարևելյան օրակարգում։ Կարելի է ենթադրել, որ ԱՄՆ-ն և Իսրայելը դեմ չեն լինի Անկարայի առաջադրած պահանջներին, իսկ Ռուսաստանը և Իրանը, առնվազն, պատրաստ են դրանք լսել։
(1) Նյութի բնօրինակը (ռուս.) հրապարակվել է մեր կայքէջում 04.12.2024 թ.:
