Աստվածատուր Տեր-Թովմասյան(1)
Ռուսաստանը աղետալի արագությամբ կորցնում է իր ազդեցությունը Հայաստանում, և Մոսկվայի նկատմամբ Երևանի աշխարհաքաղաքական ուղղվածության կողմնակիցների շարքերը, կարելի է ասել, երկրաչափական պրոգրեսիայով նոսրանում են։ Բայց, միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանի Դաշնությանհամար գլխավոր մարտահրավերը պետք է համարել ոչ թե հայաստանյան իշխող վերնախավի մեջարևմտամետ քաղաքական ուժերի և, նույնիսկ, բացահայտ ռուսաֆոբ տարրերի ներթափանցելու խնդիրը, այլ՝ հիասթափությունը Մոսկվայի քաղաքականությունից, որն ընդգրկում է հայ հասարակության լայնշերտեր: Չէ՞ որ Հայաստանում «վերևները» որոշակի ժամանակահատվածից հետո կարող են փոխարինվել ներքին ու արտաքին աշխարհաքաղաքական գործընթացների ազդեցությամբ կամ, ծայրահեղ դեպքում, որոշակի հանգամանքներից ելնելով, կարող են իրենք արմատապես փոփոխել սեփական մոտեցումները Ռուսաստանի նկատմամբ, մինչդեռ Կրեմլի պահվածքից խոր հիասթափությունը «ներքևներում» չի կարող ենթարկվել արագ և հեշտ կերպափոխության: Հատկապես, երբ այդ հիասթափությունը գալիս է«դավաճանություն» հասկացության մասին պարզունակության հասնող միամիտ ժողովրդական ընկալումից։
Հենց այսպես և ոչ այլ կերպ է ընկալվում Մոսկվայի և Անկարայի մերձեցումը հայ հասարակության միզգալի մասի կողմից, ինչն անխուսափելիորեն պետք է հանգեցներ, պատկերավոր ասած, Հայաստանիաշխարհաքաղաքական «ակցիաների» փլուզմանը և, հետևաբար, ցավալի ռազմական պարտությանը Ադրբեջանին: Հայաստանում և դրա շուրջը անվտանգության հավասարակշռության փլուզումը, և հայ ժողովրդի անդադար զգացմունքային սթրեսի, հիասթափության, հուսալքության և վաղվա օրվա նկատմամբ վախի ճիրաններում գտնվելը կրկին վերակենդանացրին դավաճանության թեման, որը հայկական պատմագրություն մեջ վաղուց չէր չարչրկվել, որպես, թերևս, վերահաս վտանգների հիմնական պատճառ։
Փորձելով ըմբռնել և բացատրել իրենց պատմության որոշակի փուլերում մեծ պարտությունների ձախողումների և անհաջողությունների պատճառները՝ հայերը զանգվածային գիտակցության մակարդակում գործնականում գրեթե միշտ այս սահմանումը մտցրել են դիսկուրսի մեջ՝ դրանով իսկ առաջնորդվելով իրադարձությունների վերլուծության ավելի շատ հուզական, քան տրամաբանական մոտեցմամբ։ Ակնհայտ է հերթական պատմական աղետը բոլորին և ամեն ինչում համընդհանուր և համատարած դավաճանության վերացական հասկացության հետ կապելու հասարակ հայերի փորձերի սխալ լինելը, սակայն դա չի բացառում հիմնականում առանձին անհատներին կամ անհատների խմբերին առնչվող ապացույցների վրա հիմնված դավաճանության օրինակների առկայությունը: Հարցը միայն այն է, որ հայերին, ասենք, ոչ միշտ է հաջողվել ճիշտ դասակարգել պատմական ձախողումների օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառները և իրենց իշխանների, զորահրամանատարների կամ դաշնակիցների դավաճանության առանձին դրվագները չկապել խորքային՝ պատճառահետևանքային կապերի համատեքստում ավելի նշանակալի և լայնածավալ գործոնների հետ, որոնք էլ իրադարձությունները տարել են անշրջելի պատմական ընթացքով:
Այսպիսով, Հայաստանում մեծանում է դժգոհությունը Մոսկվայի գործողությունների նկատմամբ, և այն ակնհայտորեն սնուցվում է «արևմտամետ կուրսին» հավատարիմ մնացող իշխանությունների և նրանց սպասարկող որոշակի հասարակական-քաղաքական շրջանակների կողմից։ Բայց այս տրամադրությունները աստիճանաբար ընդգրկում են հայ հասարակության նույնիսկ այն շերտերը, որոնք իրենց չեն համարում Ն. Փաշինյանի և նրա կուսակցության ստատիկ-անփոփոխ ընտրազանգվածի մաս, և որոնք, ավանդաբար, հավատարիմ էին Ռուսաստանին մի շարք գործոնների պատճառով (կրթություն, աշխատանք/ ձեռնարկատիրություն ՌԴ-ում, կարոտախտ ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ և այլն): Եվ այս խմբերի շրջանում Ռուսաստանի նկատմամբ վերաբերմունքի վատթարացման հիմնական աղբյուրն այլևս ոչ թե սովորական հակառուսական քարոզչությունն է, այլ՝ «պատմական եղբայրության» մասին հայտարարված կարգախոսների և «գետնի վրա» իրերի իրական վիճակի միջև իրենց զգացած սուր հակասությունը, ինչը հեռանկարում Մոսկվայի և Երևանի միջև հարաբերություններին ոչ մի լավ բան չի խոստանում:
Խոսքը հարավային ճակատում ռուսական քաղաքականության կուրսի՝ իր ավանդական պետականշահերի բյուրեղացման մասին է՝ թուրք-ադրբեջանական տանդեմին և դրա ծրագրերին զուգահեռ արտահայտված ռազմավարական կողմնորոշմամբ։ Ակնհայտ է, որ մահացու վտանգավոր մրցակիցների նկատմամբ Մոսկվայի նման վարքագիծը յուրայինների համար, ինչպես համարում են Հայաստանում, առնչվում է օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոնների մի ամբողջ կծիկի հետ, որոնք միասին վերցված գերազանցում են թուրքերի և նրանց արբանյակների հետ մերձեցման քաղաքականության ՌԴ համար բացասական կողմերը։ Հնչեցված «օբյեկտիվ գործոնները» ներառում են Կրեմլի և Սմոլենսկայա հրապարակի պլանները՝ որպես էրդողանյան Թուրքիան արևմտյան ճամբարից հնարավորինս հեռու «դուրս բերելու», իսկ նվազագույնը՝ ուկրաինական իրադարձություններում «հարաբերական չեզոքության» երկարացմանը հասնելու խնդիր: Ինչ-որ տեղ դրանց թվում են Կրեմլի հույսերը՝ պահպանելու Արևմտյան աշխարհի հետ «բարեկամ» Թուրքիայի ենթակառուցվածքների միջոցով կապը, ինչը կապահովի իր նկատմամբ պատժամիջոցների շրջանցումը, իսկ հեռանկարում՝ դեպի Արևմուտք ածխաջրածնային ռեսուրսներ արտահանելու նոր լոգիստիկ շղթաների ստեղծումը: Ռուսաստանի Դաշնության համարորպես մեկ այլ ծանրակշիռ գործոն է դիտարկվում Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցների խնդիրը․ դրանցով ազատ անցուդարձը Մոսկվային թույլ է տալիս պահպանել իր ռազմածովային ուժերի կենսականգործունեությունը Միջերկրական ծովում, ինչը նշանակում է՝ չվատնել Սիրիայում և ամբողջ ՄերձավորԱրևելքում մեծ գնով ձեռք բերված ազդեցությունը: Ընդսմին, էրդողանյան Թուրքիայի՝ նեղուցների նկատմամբ ներկայիս վերահսկողության ռեժիմը հետ է պահում ՆԱՏՕ-ի մյուս երկրներին՝ իրենց ներկայությունը Սև ծովում բազմապատկելուց, ինչը մեծապես հեշտացնում է Ուկրաինայում իր նպատակներին հասնելու Մոսկվայի խնդիրը:
Ցուցակը կարելի է շարունակել, բայց վերը նշվածը բավական է: Այստեղ հարկ է հիշատակել նաև «սուբյեկտիվ գործոնները», որոնց, առաջին հերթին, վերաբերում է ռուսական շուկայում թուրքական և ադրբեջանական կապիտալի գործունեության մեջ անձնական շահագրգռվածություն ունեցող գործիչների մի ամբողջ համաստեղության ներկայության փաստը ռուսական քաղաքական վերնախավի շարքերում։ Այստեղ կարելի է դասել նաև ՌԴ ֆինանսատնտեսական վերնախավի և պետական գերընկերությունների չափազանց, իսկ որոշ դեպքերում՝ անսահմանափակ ազդեցությունը երկրի քաղաքական և դիվանագիտական ուղեգծի վրա, ինչը հաճախ հանգեցնում է արտաքին աշխարհի նկատմամբ համակարգված քաղաքականության կազմաքանդմանը, հիմնարար առաջնահերթությունների խախտման ու երկրի երկարաժամկետ աշխարհառազմավարական շահերի նկատմամբ կողմնորոշման կորստի։ Այս ամենը, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների օրինակով, ակնհայտորեն դրսևորվում է ռուսական շահերի ավանդական անձեռնմխելի շերտերի համատարած զիջմամբ։
Մի խոսքով, Մոսկվային Անկարայի հետ շահերի համաժամանակացման մղող պատճառների շրջանակը կարող է բավականին լայն և արդարացված թվալ՝ սկսած Դուգինի ընկալմամբ Եվրասիականության գաղափարական հայեցակարգից և, վերջացրած ռուս որոշակի պաշտոնյաների և քաղաքական գործիչների մանրախնդիր-հաշվարկային շահերով։
ՀՀ՝ «դրամաշնորհային պարտավորություններով» չծանրաբեռնված փորձագիտականհանրությունը, ինչպես նաև լուսավորված հասարակայնության լայն շրջանակները, միանգամայն գրագետ կերպով պատկերացնում են պատճառների ու խնդիրների թնջուկի այն նրբերանգները, որոնք դրդել են ՌԴ-ին սերտորեն համագործակցելու թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հետ, ինչպեսև միանգամայնտրամաբանական եզրակացություններ անում, թե Հայաստանի համար ինչ հետևանքներ կարող է ունենալԿրեմլի կողմից իր մերձավորարևելյան քաղաքականության վերափոխումը։
Եվ կարելի է հանգել այն եզրակացությանը, որ Թուրքիային «լոյալացնելու» աշխարհաքաղաքական ևպատմական նման լայնամասշտաբ գործարքի համար Ռուսաստանից կպահանջվի համապատասխանվճար։ Չէ՞ որ «Աքքույու» ատոմակայանի գործարքը, Անկարային Էս-400 զենիթահրթիռային համակարգերիև, մասամբ, տեղում դրանց արտադրության տեխնոլոգիաների վաճառքը, Թուրքիան գազային հանգույցիվերածելու և այլ նախագծերը, ամենևին էլ չեն ծածկում Մոսկվայի «պարտքը», ինչպես որ այն ապարդյունկերպով փորձում են ներկայացնել որոշ ռուսաստանյան քաղաքական գործիչներ և փորձագետներ: Իրականում վճարը շատ ավելի դիֆերսիֆիկացված է և ներառում է վճարման տարբեր եղանակներ՝ հաշվի առնելով շփման կետերի և ռուսական ու թուրքական շահերի բախման շատ լայն շրջանակը։ Իսկ «թուրքական չեզոքության» հաշվարկի տարրերից մեկն է համարվում ՌԴ հրաժարումը ՀՀ ամբողջական պաշտպանությունից և երկրի ինքնիշխանության երաշխիքներից։ Հենց այդպես և ուրիշ ոչ մի կերպ: Հայ հասարակության մեջ գնալով ամրապնդվում է այն համոզմունքը, որ Անկարան բարեհաջող կերպով Մոսկվայից վաստակել է ղարաբաղյան հարցում ստատուս-քվոն արմատապես փոխելու, Հարավային Կովկասում անվտանգության հավասարակշռությունը խախտելու և Հայաստանի ներքին գործերի վրա լայնածավալ ազդեցություն ստեղծելու իրավունքը։
Անիմաստ է այստեղ թվարկել Մոսկվայի գործողությունների տեսանկյունից, մեղմ ասած, համանման ամրագրված դաշնակցային պարտավորությունների ամբողջ ցանկը՝ սկսած 2013 թվականից ի վերԱդրբեջանին հարձակողական զենքի վաճառքի բազմամիլիարդանոց գործարքներից և ավարտվելով 2022 թ. սեպտեմբերյան Բաքվի ագրեսիայի նախօրեին հայ-ադրբեջանական սահմանի իրենց դիրքերիցռուսական ուժերի լուռ դուրսբերմամբ։ Այս ամենի մասին շատ է խոսվել ու գրվել։ Մենք միայն նկատենք, որ տեղեկատվության այս ողջ զանգվածը և դրա վերլուծությունը միասին վերցված, հիմք են տալիս հայ հասարակության՝ պուտինյան Ռուսաստանին նախկինում հավատարիմ լայն շերտերին և հասարակական-քաղաքական ուժերի շոշափելի մասին՝ համոզվելու դաժան, ցավոտ, բայց հաշվի առնելու համար անհրաժեշտ հետևյալ ճշմարտության մեջ. Կրեմլը, նախաշեմին հավասարակշռելով ռուս-ուկրաինական պատերազմը, Ռուսաստանի Դաշնության և Արևմուտքի միջև, լայնածավալ առճակատման վերածվելուց, հույս ունենալով հետ պահել Թուրքիային հակառուսական բլոկի մեջ «ցատկելուց», հաջորդական «մասնաբաժիններով» զիջում է ՀՀ շահերը։
Այդպիսով, երկրի հասարակական-քաղաքական, լրագրողական և փորձագիտականհամայնքում Հայաստանի արևմտամետ շրջանակների կողմից մշակված «ռուսական դավաճանության» տեսությունը ստեղծվում է պարարտ հողի վրա՝ հասարակության ընկալման մեջ վերածվելով 44-օրյա պատերազմում պարտության և շղթայական ռեակցիայով դրան հաջորդած անախորժությունների հիմնական գործոնի։ Թե՛ հայ քաղաքական կյանքի ռուսամետ շրջանակների թույլ առարկությունները, թե՛ Մոսկվայի հեղինակությունը վերականգնելու նրանց անկենդան փորձերը իզուր են՝ համեմատած մամուլում հակառուսական արշավի հնչեղության հետ և անարդյունավետ են պայքարելու լայն հասարակայնության հիասթափության դեմ, հատկապես՝ երիտասարդների և միջին տարիքի մարդկանց շրջանում։
Թվում էր, թե հենց Մոսկվայի համար չափազանց տհաճ այս իրավիճակը պետք է դառնա ռուսական կողմի խորը մտորումների և վերլուծության առարկա, որպեսզի նպաստի իր փորձագիտական հանրության և լրատվամիջոցների քաղաքական ու տեղեկատվական աշխատանքին՝ գոնե մասամբ վերականգնելու նախկին դիրքերը՝ ՀՀ-ում երկարաժամկետ ներկայության հեռանկարով: Սակայն Հայաստանում, Ռուսաստանի կողմից ռացիոնալ քայլերի փոխարեն, չգիտես ինչու տեսան դավաճանության մասին արշավի հայելային պատկերը, այս անգամ՝ հայկական։ Տեղեկատվական հոսքերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ռուսական լրատվամիջոցները, վերլուծական կենտրոնները և հասարակական քաղաքական հարթակները, ըստ երևույթին, պաշտոնական իշխանությունների իմացությամբ և, հավանաբար, նրանց անմիջական ցուցումով, կազմակերպված տանում են Երևանը վարկաբեկելու քարոզչական գիծ՝ մեղադրելով նրան դաշնակցային փոխգործակցության քաղաքական, իրավական և բարոյական հիմքերը խախտելու մեջ։
Խոսքն, իհարկե, 2018 թ., այսպես կոչված, «թավշյա հեղափոխությունից» հետո ՀՀ քաղաքական ուժը և մերձիշխանական վերնախավը դեպի Արևմուտք վերակողմնորոշվելու մեղադրանքների, ինչպես նաև, ընդհանուր առմամբ, հակառուսական տրամադրությունների արհեստական խթանման մասին է: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ռուսական հասարակության քաղաքականապես ակտիվ հատվածի գիտակցության մեջ հակահայկական տրամադրություններ սերմանելով թուրքամետ և ադրբեջանամետ լոբբիստական շրջանակների հիմնական նպատակից, ինչպես նաև կեղծիքների գործունեության ոլորտից է պրոխանով-դուգինամետ թթխմորի պետական շովինիստական տարրերը սահուն հոսել է մարդկանց մեծ շրջանակի շահերի ոլորտ, որոնք նախկինում ավելի լոյալ էին Հայաստանին և աջակցում էին Կրեմլին: Մոսկվայի ադրբեջանամետ և թուրքամետ քայլերի ամբողջական և անառարկելի վերականգնումը, իբր «ի պատասխան Հայաստանի դավաճանական ստորությունների», այժմ, ակնհայտորեն, լիովին համահունչ է ՌԴ կառավարության ընդհանուր գաղափարական գծին, որն իր հասարակությանը իրազեկում է՝ հեռարձակելով տեղեկատվական հարթակների, վերլուծական նյութերի ու քաղաքական գործիչների հայտարարությունների միջոցով Երևանի՝ ռուսական հովանոցի տակից սեփական նախաձեռնությամբ հեռանալու մասին թեզը։ Եվ ուրեմն՝ այժմ հերթը հասնում է երբեմն-երբեմն ռուսական մամուլում բռնկվող, «ուր պիտի փախչեն» ոճով նսեմացնող բառապաշարը փոխարինելու «Ռուսաստանը չպետք է պայքարի հայերի փոխարեն» ոճով՝ առանց այն էլ գերժողովրդական նարատիվով: Եվ այս միտումն այնքան է արմատացել Ռուսաստանում, որ այն արդեն իսկ հնչում է նախկինում հայերի նկատմամբամենահավատարիմ ռուս գործիչների և փորձագետների, և նույնիսկ հայ ներկայացող ռուսգաղափարախոս-վերլուծաբանների շրջանում: Եվ թերևս միայն մի քանիսը, ինչպես Նիկոլայ Պլատոշկինը, պատրաստ են շարունակել մատնանշել Մոսկվայի աններելի սխալը՝ Նիկոլ Փաշինյանի և նրա թիմինկատմամբ իր բացասական վերաբերմունքը ողջ Հայաստանի, պետության և ժողովրդի վրա պրոյեկտելուհարցում։
Այս միտումը ռուսական բարեկամությունից հիասթափված հասարակական շրջանակներին նյարդայնացնում է ոչ պակաս, քան հենց այն փաստը, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը հրաժարվել է իրդաշնակցային պարտավորություններից թե՛ երկկողմ ձևաչափով, թե՛ ՀԱՊԿ-ի միջոցովհամագործակցության շրջանակներում։ ՀՀ քաղաքացիները, ովքեր ընդդիմանում են Փաշինյանի իշխանությանը, ոչ առանց պատճառի, հակված են ընդունելու ներկայիս փաստացի արևմտամետ, հայ քաղաքական իշխանության ասոցացումը ամբողջ պետության և հասարակության հետ՝ որպես ռուսական քաղաքականության խորամանկություն: Ի վերջո, հայերն իրենք շատ հստակ տարբերակում են ռուսականիշխող վերնախավին և արտաքին քաղաքական նախապատվությունների ընտրության հարցում ազատհասարակությանը: Եվ հետևաբար, նրանք այս խորամանկությունը միանգամայն արդարացիորեն կապումեն ռուսական կողմի՝ թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հետ վեճերի և հակասությունների կծիկումհայկական պետական շահերը մի կողմ դնելու իրենց չկամությունը հիմնավորելու ռուսական կողմի «ծանրփաստարկ» կառուցելու փորձի հետ։
Բացի այդ, Հայաստանում ընդդիմադիր տրամադրություններով հասարակական շրջանակներընույնպես հակված չեն աչք փակելու ռուսական քաղաքական իսթեբլիշմենթի և Երևանի իրենցգործընկերների միջև բավականին երկար «բեղմնավոր համագործակցության» փաստի, ինչպես նաև Ն. Փաշինյանի հետ Կրեմլի և ՌԴ ԱԳՆ-ի «հարմարավետ աշխատանքի» մասին լայն հասարակայնությանն անհասանելի տեղեկատվության վրա:
Այս համատեքստում շատ տրամաբանական և ներդաշնակ է տեղավորել այն միտքը, որ 2020 և 2021 թթ. ո՛չ փողոցային պայքարի, ո՛չ էլ ՀՀ Ազգային ժողովի ընտրությունների ժամանակ Մոսկվան որևէհամակրանք չի հայտնել Փաշինյանի գլխավոր մրցակցի՝ ՀՀ նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանինկատմամբ։ Բայց եթե ենթադրյալ աջակցությունն իրականում տեղի ունենար, ապա «արևմտամետ» Փաշինյանը դժվար թե կարողանար մնալ իշխանության ղեկին և շարունակեր Հայաստանի պետական ևազգային շահերի արմատական վերաձևակերպման այժմյան նկատելի գործընթացը։ Այնպես որ, կարելի էենթադրել, որ ՌԴ իշխանությունները ոչ միայն դեմ չեն Փաշինյանի բուռն գործունեությանը, որը համահունչէ էրդողանյան Թուրքիայի արտաքին քաղաքական ռեվիզիոնիստական դոկտրինին, այլ, ըստ էության, մեղսակից են այս ամբողջ տարօրինակ փոխգործակցությանը։
Տպավորություն է ստեղծվում, որ ռուս-հայկական հարաբերությունների և տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական գործընթացների շրջապտույտներում մեկդարյա վաղեմության համանման իրադարձությունները կարծես նույնությամբ կրկնօրինակվում են: Ի վերջո, այն ժամանակ ևսդաշնակցային հարաբերությունների հույսերով համակված, բոլշևիկյան Ռուսաստանն ամեն ինչ արեց, որպեսզի ապահովի քեմալականների հաղթանակը Ստամբուլում սուլթանական ռեժիմի նկատմամբ ևդրանով իսկ Թուրքիային «հեռացնի» «թշնամական իմպերիալիստ անգլո-ֆրանսիացիների հետդաշինքից»: Ռուսական պրոլետարիատի հետ «բարեկամության» դիմաց Քեմալին վճարելիս ընդունելի էր ամեն միջոց՝ փողը, զենքը, տարածքի այն հատվածները, որոնք սկզբում պոկվեցին Հայաստանի ԱռաջինՀանրապետությունից, իսկ հետո՝ նաև Խորհրդային Հայաստանից։ Լենինի վճիռը, որը կայացվել էրՀայաստանի մասնատման այդ օրերին, միանշանակ էր՝ «Ի պատասխան Դենիկինի հետ դաշինքի ևհամաշխարհային իմպերիալիզմի հետ համագործակցության»: Այդ ժամանակ բոլշևիկյան Ռուսաստանըանխնա պատժեց Հայաստանին` վերջինիս միս և արյուն հանդիսացող Կարսը, Արդահանը, Նախիջևանը, Ղարաբաղը հանձնելով իր քեմալական ընկերներին: Բայց ավելի ուշ այդ գինը վճարեց նաև ինքը՝ «թուրքական բարեկամության» հանդեպ անխոհեմ հավատի համար՝ գլուխը խոնարհելով «Արևելքի բոլշևիզացման» կոտրված տաշտակի առաջ։ Մուստաֆա Քեմալի հրամանով գլխավոր թուրք բոլշևիկների խեղդումը Սև ծովում և ուրիշ հարյուրավորների ոչնչացումը Անատոլիայում, ԽՍՀՄ-ի հետ հարաբերությունների խզումն ու «ատելի իմպերիալիստների» հետ մերձեցումը և, վերջապես, միջազգային հարաբերությունների պատմության մեջ թերևս ամենաշռայլ գործարքի պատճառով բոլշևիկյան Ռուսաստանի հետ պատահած համընդհանուր խայտառակությունը՝ այս ամենը հենց Ռուսաստանի քաղաքական անհեռատեսության, հիմարության և դավաճանության համար հատուցման գինն էր…
Այն հիմա էլ է հասունանում, արդեն գործընթացը սկսվել է և եթե չդադարեցվի, ապա դրահետևանքները Հայաստանին նորից արժենալու է մասնատում, եթե ոչ վերջնական մահ, իսկՌուսաստանին՝ թուրք-ադրբեջանական ծուղակում նոր փորձություններ, խաբեության ու նվաստացմանցավ։
Կարճ ասած, այսպիսին է Մոսկվայի արտաքին քաղաքական սալտոների ընկալումը, որըՀայաստանում ռուսամետության կտրուկ արժեզրկման պատճառ է դարձել։ Կրկնենք, որ խոսքը հայ հասարակության՝ ավանդաբար Ռուսաստանի հետ համապարփակ բարեկամությանն ուղղված, այսպեսկոչված, «գիտակից շերտի» և ազգային գաղափարախոսությանը համահունչ ձևավորվածհասարակական-քաղաքական ուժերի մասին է, որոնք ՌԴ հետ մերձեցումը համարում են պատմական ևքաղաքակրթական անհրաժեշտություն՝ Հարավային Կովկասում հայկական պետականության ևհայկական ինքնության պահպանման համար։ Խոսքը ադեկվատ, բավականին քաջատեղյակ լայնզանգվածների մասին է, ովքեր գիտակցում են ցանկացած պետության, այդ թվում՝ Ռուսաստանիարտաքին քաղաքական վարքագծի ռացիոնալացման գերիշխող սկզբունքը և ազգային շահերիգերակայությունը նրանց հակասող ցանկացած պարտավորությունների նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ, մենք խոսում ենք նաև այն մարդկանց մասին, ովքեր վստահ են, որ պատմական նախախնամության ևԱստծո կողմից օրհնված ռուսական տերության և նրա հիմնական դարավոր մեծության հիմնաքարը միշտեղել է ճշմարտության, պատվի և բարոյականության եռամիասնությանը համապատասխան ապրելու և պատմություն կերտելու ցանկությունը: Գերագույն արժեքներ, որոնք արգելում են թշնամուն ի կեր հանձնել թույլ եղբորը, ընկերոջը, դաշնակցին…, նույնիսկ եթե նա շեղվել է խելամտության ճանապարհից և «կեղծիքի» ու «ստի գայթակղության» ենթարկվել:
Նման մարդկանց Հայաստանում հավերժ կորցնելը աններելի շռայլություն կլինի Մոսկվայի համար: Պարտվել այն օրերին, երբ ճակատագիրը նորից փորձության է ենթարկում ճշմարտության, պատվի ևբարոյականության երդմանը հավատարիմ մնալու նրա հաստատակամությունը: Եվ միայնհավատարմությունն իր ընտրած առաքելությանը, այլ ոչ թե՝ զենքը, ռազմական ուժը կամ իշխանությունը, կորոշի շարունակե՞լ մնալ իբրև Ռուսաստանյան տերություն, թե՞, ինչպես շատ ու շատ կայսրություններ, անհետանալ պատմության քառուղիներում…
(1) Մշակութաբան, սոցիոլոգ:
